اگر از آن دسته افرادی هستید که زیاد به مغازه های طلا و جواهر سر می زنید، احتمالا عبارت مخراج کاری به گوش شما خورده باشد و اکنون آماده اید تا اطلاعات خود را در مورد آن افزایش دهید. در ادامه ی این بلاگ از ساعتچی برای شما شرح می دهیم که مخراج کاری چیست، چه انواع و کاربردهایی دارد.
مخراج کاری چیست؟
مخراج کاری به یک عمل دقیق و ظریف گفته می شود که در آن سنگ یا یک نگین تزئینی را روی یک فلز با ارزش قرار می دهند. این عمل در میان جوامع مختلف به نام های مرصع کاری یا جواهرنگاری نیز معروف می باشد.
البته خوب است بدانید که مخراج کاری علاوه بر صنعت جواهرسازی روی وسایل تزئینی که قیمتی هستند و یا روی ظروف عتیقه نیز انجام می شود. به طور کلی هر نوع فعالیتی را که مربوط به نشاندن یک سنگ روی یک فلز باشد را مخراج کاری می گویند که معادل فارسی آن را گوهر نشانی تعریف کرده اند.
مشاهده و خرید انواع طلا نگین دار از گالری ساعتچی
آیا مخراج کاری با استفاده از تکنولوژی نیز انجام می شود؟
با اینکه صنعت جواهرسازی بسیار پیشرفت کرده است و از تکنولوژی در ساخت بسیاری از دستگاه های مورد استفاده در طلاسازی استفاده شده، مخراج کاری تنها بخشی از طراحی و ساخت طلا بوده که فقط با نیروی انسانی انجام می گیرد و هیچ دستگاهی قادر به انجام آن نیست. حتی در کارخانه ها از آنجایی که پروسه انبوه سازی بسیار اهمیت دارد نیز از نیروی انسانی برای گوهرنشانی استفاده می شود؛ زیرا ابزار های خودکار نمی توانند نصب سنگ قیمتی را انجام دهند. به همین دلیل گوهر نشانی از مهمترین مشاغل در صنعت جواهر است.
فردی که مهارت مخراج کاری را در دوره های آموزشی مخصوص فرا گرفته باشد، می تواند با استفاده از مدرک مهندسی خود کارگاه گوهرنشانی تأسیس کند. همچنین می تواند در کارگاه های دیگر به عنوان نیروی مخراجکار استخدام شود. این شغل به خاطر حساسیت بسیار و اهمیت آن، بازار بسیار خوبی دارد که می توانید مشتاقانه وارد آن شوید.
کاربرد مخراج کاری در طلاسازی چیست؟
ساخت طلا و جواهر در دو بخش کلی انجام می شود؛ از یک طرف طراحان طلاساز پایه هایی را برای مصنوعات از جنس طلا می سازند. از طرفی دیگر گوهرتراشان سنگ های قیمتی را تراش داده و در اندازه ها و مدل های مختلف آماده می کنند. اما تا اینجا هیچکدام این محصولات برای فروش آماده نیست و در اینجا نقش مخراجکار اهمیت می یابد. این نیروی متخصص، سنگ تراش خورده را به گونه ای روی پایه فلزی نصب می کند که در جایش ثابت و ایمن نگه داشته شود و همچنین سنگ، ظرافت و درخشش خود را حفظ کند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با تراش های مختلف سنگ های قیمتی
تاریخچه مخراج کاری در ایران چیست؟
جالب است بدانید که ایرانیان از سال های دور در صنعت طلا و جواهر صاحب سبک و پیشتاز بوده اند. در کاوش هایی که باستان شناسان انجام داده اند، وسایل زیادی از جمله زیورآلات و ظروف عتیقه یافت شده که جواهرات با ارزش روی آن ها به کار رفته است. به کمک این آثار کشف شده می توانیم بگوییم که از دوره مادها، هخامنشیان و ساسانیان، هنر مخراج کاری در ایران رواج داشته است.
روش های مخراج کاری طلا و جواهر
در دنیای هنرمندان، مخراج کاری یک هنر ظریف است که باید با دقت و حوصله بسیار زیاد انجام شود. برای این عمل هرگز از چسب و مواد شیمیایی استفاده نمی شود؛ زیرا این مواد به مرور زمان استحکام و ساختار مولکولی خود را از دست می دهند. یک مخراجکار، پایه ها را طوری تنظیم می کند که نگین در امن ترین حالت خود روی قطعه طلا قرار گیرد.
باید بدانید که از آنجایی که فشار زیاد روی سنگ باعث ترک خوردگی یا حتی لب پر شدن آن می شود، این کار بسیار حساس است و کیفیت کار را جابجا می کند. مخراج کاری برای سنگ های ریز و درشت با روش های متفاوتی انجام می شود که در ادامه آن ها را نام می بریم.
بیشتر بخوانید: کاربرد میناکاری در طلا و جواهرسازی
روش های مخراج کاری سنگ های ریز
- چنگی: روش چنگی همانطور که از اسمش پیداست از کلمه چنگک گرفته شده است. در این روش، نگین را روی پایه ها به وسیله چند عدد چنگک نصب می کنند. چنگک ها بر اساس ظاهر و کاربردشان مفتولی، تسمه ای و ناودانی هستند. سبک چنگی تنوع زیادی دارد که عمده ترین آن ها مخراجکاری چنگی ساده است که ۲ ، ۳ و یا ۴ چنگی است. از موارد دیگر می توان به چنگی های مشترک، تنیسی و سولیتری اشاره کرد.
- قلم خور: این روش برای مواردی استفاده می شود که جواهرات کمتر از یک دهم قیراط وزن دارند. این روش حساس تر از دیگر روش هاست؛ زیرا از سوراخ کاری، قلم زنی و ایجاد گوارسه گرفته تا جاسازی سنگ، جاگذاری و سپس کشیدن گوارسه از قسمت طلا تا روی جواهر را متخصص با دست خود انجام می دهد.
- ریلی: در این مورد که از جالب ترین روش هاست، سنگ را بین دو دیوار ریلی قرار می دهند که جنس آن فلزی است. در این روش مهندس گوهرنشانی توسط ابزار های خاص در حالت قرینه دو شیار در دو دیوار ایجاد کرده و در ادامه سنگ ها را درون شیار ها می گذارد. در انتها نیز دو دیواره ریلی را در جهت سنگ ها محکم می کند.
- کاسه ای: روش کاسه ای نسبت به دیگر حالت ها ساده است؛ مهندس مخراج کار سنگ ها را طوری روی پایه نصب می کند که هیچ اثری از جایگاه و مدل نصب به چشم نیاید. به دلیل تفاوت در مراحل نصب این سبک کاسه ای انواع مختلفی دارد که روش های دورکوب، کاسه ای نیشی، گوله ای و فیسقولی از جمله آن ها است.
روش های مخراج کاری سنگ های درشت
- صورت دیواره ای: در این روش یک دیوار فلزی به طور کامل یا حتی نیمه برای محافظت سنگ، دور آن را در بر می گیرد.
- چنگی: در روش چنگی سنگ های گرانبها روی یک سطح V شکل قرار می گیرند.
- نبشی: برای سنگ های درشت با وزن بالا استفاده می شود.
انواع پایه ها در مخراج کاری چگونه است؟
تنوع سنگ ها و فلز ها بسیار زیاد است که به دلیل تفاوت در ساختار و استحکام هر یک، نمی شود با آن ها رفتاری یکسان داشت. به همین دلیل برای ایجاد اتصال روش های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. خوب است بدانید که از این روش ها هم برای سنگ های با ارزش و قیمتی نظیر زمرد و عقیق استفاده می شود و هم برای سنگ های مصنوعی. در ادامه به توضیح هشت مورد از پایه ها و اینکه هرکدام برای چه نوع سنگ یا فلزی کاربرد دارد می پردازیم.
انواع پایه ها در مخراج کاری:
- پایه چنگه ای
- پایه کانالی
- پایه سنگفرشی
- پایه دیواره ای یا حفره ای
- پایه بالرین
- پایه خوشه ای
- پایه مهره ای
- پایه تراز
پایه چنگه ای(Prong)
این نوع پایه حتما در انگشتر های تک نگین به چشم شما خورده است؛ وظیفه این پایه نگه داشتن گوهر روی فلز است که در واقع اهمیت گوهر درخشان انقدر مهم جلوه می کند که پایه فلزی به حاشیه رانده می شود. در مورد فلز در واقع آنچه که مهم است نگه داشتن امن سنگ در دل خود است. دو مدل را در این نوع پایه می توان یافت. مورد اول چنگه ای V شکل است و مورد دوم چنگه ای اشتراکی؛ گوهر نشانی روی حالت اول از آسان ترین روش هاست.
پایه دیواره ای(Bezel)
در این پایه یک دیوار فلزی اطراف نگین را به طور کامل فرا می گیرد. به طور معمول برای محافظت از تراش های فانتزی مانند الماس گلابی شکل، این نوع پایه بکار می رود. به نوع دیگر پایه که پوشش آن کامل نیست، نیمه دیواره گفته می شود. گاهی برای جلوه بیشتر و ایجاد طرحی مدرن از این حالت استفاده می شود؛ به این صورت که به عنوان مثال یک نیم قوس به دور قسمت پهن گلابی کشیده شده و یک پایه چنگه V شکل دور قسمت باریک را می پوشاند.
پایه کانالی(Channel)
برای محافظت از سنگ های بسیار ارزشمند مانند الماس که نباید طوری قرار بگیرند که در معرض ضربه، ساییدگی و حتی آسیب باشند از این نوع پایه استفاده می شود. به طور کلی معمولا برای سنگ هایی که تراش گرد دارند از پایه کانالی استفاده می شود.
پایه سنگفرشی(Pave)
خوب است بدانید که قرار دادن سنگ های ریز از گوهر های درشت روی پایه فلزی سخت تر است و به حوصله و دقت بیشتری نیاز دارد. در این سبک پایه سنگ فرشی، نگین هایی را که اندازه آن ها بسیار کوچک و هم اندازه است به صورت موزاییکی با رعایت یک نظم هندسی روی پایه نصب می کنند. تمیزی و ظرافت کار یک متخصص مخراجکاری در اینجا کیفیت نهایی را بسیار تحت تاثیر قرار داده و قیمت نهایی را در صورت کیفیت بالا بسیار افزایش می دهد.
پایه بالرین(Ballerina)
علت اینکه چرا این نام انتخاب شده را می توان در شکل ظاهری چیدمان سنگ ها جستجو کرد که شبیه دامن بالرین هاست؛ در پایه بالرین، سنگ هایی که به شکل مخروط تراش خورده اند در اطراف یک مرکز فرضی روی یک نظم قاعده مند چیده می شوند. شما می توانید بر اساس سلیقه شخصی و طرحی که انتخاب می کنید نحوه گوهرنشانی روی پایه بالرین را انتخاب کنید. توجه کنید که در این پایه سنگ در عمق کافی قرار گرفته باشد تا محافظت خوبی برای آن ایجاد شود.
پایه خوشه ای(Cluster)
این مورد بسیار جالب بوده زیرا قرارگیری جواهرات به این صورت انجام می شود که تعدادی سنگ ریز به شکل یک گل یا یک طرح خیالی در کنار هم روی پایه خوشه ای چیده می شوند. معمولا نصب سنگ ها به این صورت است که در چند سطح مختلف با ارتفاع های متفاوت قرار می گیرند. در این حالت، طراحی می تواند به فرم های باز یا فشرده انجام شود که فاصله جواهرات کاشته شده آن را تعریف می کند.
پایه تراز(Flush)
مخراج کاری روی این پایه بسیار آسان است؛ زیرا در آن نگین و پایه در یک راستا قرار می گیرند به طوری که در حالت تراز باشند و یا اینکه فقط کمی از سطح خارجی نگین یعنی قسمت بالایی آن خودنمایی کند. در این مدل درخشش سنگ مورد نظر کمتر دیده می شود اما همچنان جلوه خود را حفظ می کند.
پایه مهره ای(Bead)
در حالت مهره ای، سنگ های با ارزش طوری قرار می گیرند که از هم فاصله داشته باشند؛ این کار باعث می شود نگین ها مستقل و بزرگ دیده شوند. دست طراح یا متخصص جواهرسازی در این نوع پایه باز است که با ایجاد تنوع در اندازه نگین ها و همچنین اندازه پایه قرار گیری سنگ ها طرح های شگفت انگیز و زیبا را خلق کند.
نتیجه گیری
با آگاهی از مطالب گفته شده دریافتیم که مخراجکاری یک هنر است که ظرافت و حساسیت بالا از ویژگی های آن می باشد. یک متخصص مخراجکار می تواند با کیفیت کار خود قیمت یک طلا یا دیگر زیورآلات را جابجا کند. با توجه به مطالب گفته شده دیگر می توانید یک اثر مخراجکاری شده را به راحتی ارزیابی کرده و در مورد آن نظر دهید.
