تراش های سنگ های قیمتی هر کدام ساختار و اسم مشخصی دارند.
هر سنگ معدنی ارزشمند پیش از آنکه بتواند در یک زیور خاص مورد استفاده قرار گیرد بایستی فرآیند تراش (cutting) را پشت سر بگذارد. طی این مرحله سنگ، تراش خورده، ناهمواری هایش متوازن گردیده و نهایتاً به یک شکل خاص صیقل داده می شود. می توان گفت که تمامی برازندگی، درخشندگی و شکوهی که از سنگ های قیمتی سراغ داریم جدای از ترکیبات سازنده به نوعی مدیون شیوه تراش خوردن آنها است. به همین علت شیوه و کیفیت تراش همواره یکی از مهم ترین ملاک های ارزش گذاری سنگ ها محسوب می گردد.
اگر این موضوع را در نظر داشته باشیم دیگر روشن است که آشنایی با تراش های مختلف سنگ می تواند تا چه حد در انتخاب هر چه هوشمندانه و دقیق تر زیورآلات تأثیر گذار باشد. در مطلب حاضر و قسمت بعدی آن به طور کامل سبک ها و شکل های تراش سنگ را برای شما معرفی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.
اصول مقدماتی برای تراش سنگ های قیمتی
به طور کلی در نام گذاری هر تراش،دو مولفه اساسی در نظر گرفته می شود: یکی از این دو مولفه «نوع» (یا سبک style) تراش و دیگری «شکل» (shape) تراش سنگ است.
«نوع» تراش سنگ به شیوه یا مدلی که سنگ در آن تراش خود اطلاق می شود و خود شامل سه دسته عمده به شرح زیر است:
۱– تراش برلیان (brilliant cut)
۲ – تراش پلکانی (step cut)
۳ – تراش تلفیقی (mixed cut)
اما «شکل تراش سنگ» برای توصیف طرح هندسی تمام شده سنگ به کار می رود و شامل تقسیم بندی هایی همچون: گرد (round)، قلبی (heart)، گلابی(marquise) ، کابوشن (cabochon) و … می گردد. همگی این موارد تنها شکل عمومی سنگ را تعریف می کنند.
برای مشخص تر شدن موضوع به ذکر یک مثال می پردازیم: اگر گفته شود که ما یک «الماس برلیان گرد» داریم، بدین معنی است که شکل سنگ الماس مورد نظر گرد و مدل تراش آن برلیان است.
قبل از ارائه توضیحات بیشتر پیرامون این دو بخش لازم است که با نام گذاری بخش های مختلف یک تراش نیز آشنا گردیم. هر تراش از ۵ قسمت اصلی تشکیل شده است که به ترتیب از سطح به نوک سنگ عبارتند از:
سطح (table) – تاج (crown) – کمربند (girdle) – خیمه (pavilion) – نوک (culet)
چندین وجه یا صفحه نیز هر کدام از این بخش ها را تشکیل می دهند.
تقسیم بندی بر اساس نوع تراش سنگ
تراش برلیان سنگ
شامل تراش های مثلثی و بادبادک شکل (لوزی) می شود که از سطح سنگ به سمت کمربند و از آنجا به سمت نوک، به صورت منتشر گسترش می یابند. معمولاً سنگ هایی که مقاومت و استحکام ویژه ای دارند و همچنین از خلوص، شفافیت و توانایی بالایی در تفکیک شعاع نور سفید برخودار هستند (نظیر الماس) در این تراش تهیه می شوند. به همین علت تراش برلیان همانطور که از نام آن بر می آید، نسبت به سایر تراش ها بیشترین درخشندگی و تلألو را برای سنگ ممکن می گرداند.
تراش برلیان خود در سه سبک مختلف شامل: برلیان معدنی قدیمی (old mine brilliant)، برلیان اروپایی آنتیک (antique european brilliant) و برلیان گرد مدرن (modern round brilliant) انجام می شود. تفاوت این سه سبک بیش از هر چیز در تغییر نسبت تاج به خیمه است: از برلیان قدیمی به مدرن، این نسبت کوچک تر و کلیت سنگ پهن تر می گردد.
همچنین سطح سنگ به همین میزان گسترده تر گردیده و نوک آن تیزتر می شود.
تراش پلکانی سنگ ها
شامل تراش های مستطیل شکل و راست گوشه می شود که همزمان به صورت پله ای به سمت تاج صعود و به سمت خیمه نزول می کنند. تراش های پلکانی (یا پله ای) نسبت به سایر تراش های سنگ همگانی تر هستند. شاید مهم ترین دلیل این موضوع جدای از سهولت بیشتر در انجام آن، توانایی منحصر به فرد تراش پله ای در جلوه گر کردن رنگ ها و حفظ خلوص رنگی سنگ باشد.
اما از سوی دیگر باید توجه داشت که در این تراش ناخالصی هایی احتمالی موجود در سنگ بیشتر نمایان خواهند بود و به چشم می آیند. به همین علت اغلب از این تراش در سنگ هایی که درصد ناخالصی شان ناچیز و در مقابل خلوص رنگی آنها بالاست (نظیر زمرد) استفاده می گردد.
این نوع تراش برای سنگ های زمرد متداول ترین تراش محسوب می شود و با توجه به همین موضوع به عنوان «تراش زمرد» (emerald cut) نیز خوانده می شود. تراش باگتی نوع دیگری از تراش پلکانی محسوب می شود. معمولاً سنگ معدنی نگین هایی که تراش پلکانی می خورند در ابتدا خود به شکل مکعبی یا مکعب مستطیلی شکل هستند که با تراش پله ای گوشه های آنها برای ممانعت از شکستگی سنگ رفع می گردد.
تراش تلفیقی سنگ های قیمتی
این نوع تراش،دو نوع تراش قبلی (برلیان و پلکانی) را با یکدیگر ترکیب می کند؛ به ترتیبی که به نحوی متضاد در قسمت تاج سنگ از تراش برلیان و در بخش خیمه سنگ از تراش پلکانی استفاده می شود یا به عکس. معمولاً در طراحی های نامتعارف سنگ های قیمتی به منظور ایجاد فرم های هر چه بدیع تر و پیچیده تر از این تراش استفاده می گردد.
اشکال مختلف تراش سنگ
طراحان انواع یا سبک های تراش را با تقریباً تمامی اشکال هندسی به کار می برند: برای مثال سنگ مربعی که تراش برلیان داشته باشد پرنسسی، سنگ مربعی با تراش پلکانی اسچر و سنگ مربعی با تراش تلفیقی باریون خوانده می شود.
تراش های پلکانی و تلفیقی فقط منحصر به اشکال هندسی گوشه دار می شوند و هیچ شکل گردی را نمی توان با این تراش ها به کار برد. البته شکل های تراش سنگ دارای واریاسون های بسیار زیاد و گوناگونی هستند که قابل دسته بندی نبوده و صرفاً به کار طراحان می آیند. به طور مثال سنگ های قیمتی مثلثی گوناگونی با تعداد سطوح و وجوه متغیر، درجه درخشندگی و تابناکی متفاوت و همچنین شکل های تراش متنوع در بازار خرید و فروش می شوند.
تراش گلابی، بالشی، گل سرخ، تخم مرغی، باریون و … تنها چند نمونه از اشکال بسیار گوناگون تراش سنگ ها هستند. در ادامه قسمت بعدی این مطلب با جزئیات بیشتر و کامل تری به معرفی این اشکال خواهیم پرداخت.
انواع تراش سنگ های قیمتی بر اساس شکل
۱ – تراش رز (گل سرخ – rose cut)
در طول تاریخ صنعت جواهرسازی تراش گل سرخ همواره نقش ویژه و بی بدیلی را به عهده داشته است. درست است که امروزه تراش های برلیان و زمرد فراگیر شده اند، اما هنوز نمی توان تراشی را به ظرافت و برازندگی تراش های گل رز پیدا کرد. پیشینه این تراش به قرن ۱۶ میلادی باز می گردد. آنها کف گرد و تختی دارند؛ در تاج، برش هایی به سمت رأس منتشر شده اند. در نواحی برش معمولاً از تراش های مثلثی شکل استفاده می شود. در عین حال تعداد مثلث های هم جوار در طراحی های مختلف تفاوت می کند.
نمای از بالای سنگ همیشه گرد است. در قرن ۱۶ میلادی برش گل سرخ به علت شکوه کم نظیری که به سنگ می بخشیده است برای جواهرآلات درباری به کار گرفته می شده؛ آنها امروزه نیز درست به همین دلیل در حال فراگیر شدن هستند.
۲ – تراش بریولت (briolette cut)
یکی دیگر از تراش های کلاسیک و با قدمت تراش بریولت است. این تراش بیینده را بیش از هرچیز به یاد تراش گلابی شکل (pear) و در برخی موارد تراش قطره ای (drop) یا اشک (tear) می اندازد. در بسیاری موارد عناوین این تراش ها به جای هم به کار برده می شوند. با تسامح می توان گفت که افراد چندان هم به اشتباهی نمی روند؛ زیرا همگی موارد بالا به یک خانواده واحد تعلق دارند.
شکل تراش قطره ای و اشک کشیده تر و در محل صعود مقعر تر هستند؛ در مقابل تراش گلابی شکل و بریولت شکلی نزدیک به بیضی، با کمی فرو رفتگی بیشتر در یک نیمه سنگ دارند. تراش بریولت در دوران ویکتوریایی انگلیس بسیار متداول بوده است.
۳ – تراش سیلانی (سری لانکایی Ceylon cut )
این نوع تراش در دوران باستان از منطقه سریلانکا ابداع گشته است. سنگ سیلانی در قسمت خیمه تراش پلکانی و در قسمت تاج تراش برلیان دارد. به همین علت تراش جزء تراش های تلفیقی محسوب می شود. تجربه برخی طراحی ها نشان داده که شکل معکوس این نوع تراش نیز زیبا و پر جلوه خواهد بود.
۴ – تراش باریون (barion cut)
تراش باریون نیز جزء دسته تراش های تلفیقی محسوب می شود. معمولاً خیمه سنگ گرد و با برش برلیان است و تاج آن با برش پلکانی تهیه می شود. البته شکل هندسی تراش های برایون می تواند متغیر باشد و اشکالی نظیر دایره و مثلث را نیز در بر بگیرد.
برخی نمونه های تراش باریون هم در قسمت خیمه و هم در قسمت تاج برش برلیان دارند. آنچه که این تراش را از نمونه ها برلیان و تلفیقی جدا می سازد، برش ربع ماهی (quarter moon) است که به عنوان مولفه ای وحدت بخش زیر کمربند سنگ تراشیده می شود.
این تراش معمولاً عمیق تر از تراش های دیگر به نظر می رسد و به سنگ در قسمت مرکزی شمایلی صلیب گون (+) می بخشد. چنین خصوصیاتی طراحان را قادر می سازد تا بر جلوه خلوص رنگی و همچنین الگوی پخش نور سنگ تمرکز بیشتر داشته باشند؛ تا آنجا که بوسیله این تراش می توان پدیده «چشمه نوری» (fountain of light) را شاهد بود.
۵ – تراش باگت (baguette cut)
با توجه به مشابهت شکل کشیده و بلند نان های ساندویچی فرانسوی با این نوع تراش، به نام باگت خوانده می شود. سنگ های این تراش اغلب مستطیلی شکل هستند و از برش پلکانی بهره می برند. بدین ترتیب می توان بر سنگ مرکزی تأکید ویژه ای داشت و آن را بزرگ تر از آنچه هست نشان داد.
تراش های باگت در جنبش هنری «آرت دکو» (اوایل قرن بیستم) بسیار متداول گشتند و این روزها نیز با الهام از طراحی های دکوراتیو آن زمانِ فرانسه دوباره پا به عرصه رقابت در دنیای زیورآلات گذاشته اند.
۶ – تراش کوسن (بالشتی Cushion cut)
این تراش از آن جهت که دارای شکل مربعی یا مستطیلی اما با گوشه های خمیده است نام تراش کوسن را بر خود دارد. سنگ هایی که در این تراش تهیه می شوند مشابه دیگر انواع تراش برلیان چیزی حدود ۵۸ برش را بر سطح خود دارند. استفاده از برش کوسن در صنعت زیورآلات از حدود قرن ۱۸ میلادی رایج شد.
۷ – تراش مارکیز (marquise cut)
از این تراش با عنوان تراش کانو (در فرانسه navette به معنای قایق کوچک یا قایق بادبانی) نیز یاد می شود. تراش مارکیز به علت شکل بیضوی و تخم مرغی شکل خود که در هر دو سمت خمیده گی یافته به سادگی قابل تشخیص می باشد. معمولاً بر سطح سنگ های مارکیز از تراش برلیان استفاده می گردد که هم تاج و هم خیمه را به یک اندازه قطع می کنند؛ به همین علت سنگ های مارکیز ذیل دسته تراش برلیان قرار داده می شوند.
۸ – تراش پرنسسی (princess cut)
این تراش نیز همانند تراش های کوسن مربعی شکل است. اما به عکس آنها گوشه های سنگ نوک تیز و صیقل نیافته است. تراش پرنسسی نیز به دسته تراش های برلیان تعلق دارد. در واقع این نوع تراش یک شکل تحول یافته از تراش گرد برلیان است که از دهه شصت میلادی متداول گشت.
تراش پرنسسی حداکثر درخشندگی و تابناکی را پدید می آورد: به همین دلیل است که برای حلقه های ازدواج معمولاً از سنگ هایی با این تراش استفاده می شود. همچنین به علت شکل مربعی سنگ مقدار بیشتری از سنگ معدنی اولیه حفظ می شود و دور ریز کمتری از آن به جا خواهد ماند.
۹ – تراش فروزان (radiant cut)
این تراش در سال ۱۹۷۰ توسط هنرمندی به نام گرسبارد که الماس تراشِ چیره دستی بود ابداع گردید. شکل عمومی آن مربعی یا مستطیلی با زاویه های مثلثی شکل است. به علت تعداد زیاد برش ها (چیزی بین ۶۸ تا ۷۲ برش) معمولاً با تراش پرنسسی اشتباه گرفته می شود. البته این رقم بالای برش نهایتاً بایستی به آن تابناکی و درخشندگی که در خور نام این تراش است منجر گردد.
۱۰ – تراش اسچر (Asscher cut)
این تراش وارایاسیونی دیگر از تراش پلکانی محسوب می شود. سنگ های این تراش اغلب مربعی هستند اما به عکس تراش مستطیلیِ پلکانی وقتی از بالا به آنها نگاه می شود، به نظر هشت ضلعی می آیند. تراش اسچر در سال ۱۹۰۲ توسط برند سلطنتی الماس اسچر ابداع شد و در طی دروان آرت دکو محبوبیت خود را در میان توده مردم به دست آورد.
۱۱ – تراش ترلیون (trillion cut)
تراش های ترلیون مثلثی شکل هستند و با ۳۱ تا ۵۰ برش ذیل دسته برش های برلیان قرار می گیرند. در صنعت جواهر سازی سنگ های تراش ترلیون معمولاً در مرکز زیور گنجانده می شوند؛ رأس در سه وجه تاج به طرف جناحین کمربند سنگ نزول می کند. این تراش توسط شرکت هنری – تجاری الماس مایر در سال ۱۹۶۲ در شهر نیویورک ابداع شد.
۱۲ – تراش دامله (Cabochon cut)
تراش های تمام محدب سنگ در این دسته از تراش ها قرار می گیرند. در این مدل تراش، بر سنگ رد هیچ برش منقطعی پدیدار نمی شود و به نظر می رسد که سنگ یک سطح منفرد دارد. تراش های دامله به همین ترتیب اغلب در اشکال بیضوی و دایره ای تدارک دیده می شوند.
