جایی بین کودکی و نوجوانی، احتمالا خیلی از ما داستان‌های هری پاتر و سنگ جادو یا ارباب حلقه‌ها و هابیت‌های معروفش و آن حلقه را خوانده‌ایم. سنگ‌های قیمتی و زیورآلات مختلف از ابتدای تاریخ بخش بزرگی از زندگی انسان بوده‌اند. این روزها ما زیورآلات را برای زیبایی بدنمان استفاده می‌کنیم و در تهیه همه آن‌ها حتی کوچک‌ترین قطعه‌هایشان سلیقه و وسواس زیادی به خرج می‌دهیم تا دقیقا مطابق سلیقه ما باشند، چون یک جورهایی زیورآلات هم مثل لباس بیانگر ذائقه و شخصیت فردی هر کدام از ما هستند. نقش زیورآلات همیشه در زندگی انسان شبیه امروز نبوده. در دو مطلب آینده با هم از تاریخچه این اشیاء تزیینی انسان می‌خوانیم و آن‌ها را بیشتر می‌شناسیم.

زیورآلات، از اولین همراهان انسان

حضور زیورهای تزئینی در زندگی نوع بشر را شاید بتوان به اولین روزهای زندگی او روی زمین مربوط دانست. البته زیورآلاتی که پدربزرگ‌های اولیه ما در آن زمان استفاده می‌کردند هیچ شباهتی به نمونه‌های امروزی ما نداشتند. انسان‌های اولین،زیورهایی از پر پرنده‌ها، انواع استخوان، صدف و سنگریزه‌های رنگی داشتند. سنگ‌های رنگی خیلی وقت‌ها شامل الماس هم می‌شدند و این الماس‌ها به خاطر زیبایی برترشان، معمولا به زیورهایی ظریف برای تزئین دست و صورت تبدیل می‌شدند. الماس تا وقتی که بشر به توانایی برش آن دست پیدا کرد معروف نشد. جایی در حدود سال ۱۳۰۰ میلادی، اروپایی‌ها توانستند الماس را ببرنذ و همه درخشش و زیبایی‌اش را دیدند. بسیاری از موادی که این روزها به عنوان زیورآلات شناخته می‌شوند در گذشته ابزار کاربردی بودند. پین‌ها (سنجاق‌های تزئینی) و سنجاق سینه‌ها قطعاتی کاربردی بودند که لباس را محکم نگه دارند. آویزها و حلقه‌ها هم به عنوان نشانی از تشاخص، رده اجتماعی و قدرت به دست و گردن آویخته می‌شدند. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که اولین جواهرها حدود بیست و پنج هزار سال پیش وجود داشته‌اند. یک گردنبند ساده از استخوان ماهی در یک غار در موناکو پیدا شد. این گردنبند چه چیزی را نشان می‌داد؟ آیا متعلق به یک رییس قبیله بود یا یک پزشک یا جادوگر؟ شاید هم یک پرنسس آن را به عنوان هدیه‌ای در قبال پسر زاییدن از شوهرش گرفته. ماهیت این گردنبند هیچوقت  دقیقا مشخص نمی‌شود اما می‌شود از بررسی‌اش نتایج زیادی درباره سبک زندگی آن روزهای بشر گرفت.

چه شد که بشر حس کرد به زیورآلات نیاز دارد؟

احساس نیاز به مقبولیت ظاهری، تعلق داشتن به گروه یا اجتماع و احساس زیبایی درونی، درست به اندازه نیازهای روزمره مثل خوراک و پوشاک اهمیت دارند. حس هویت داشتن و عزت نفس و مهم‌تر از آن، تعلق به جامعه و گروه اطرافیان نیازهای لوکس و ثانویه نیستند بلکه اولین مسائل ذهنی هستند که هر انسانی می‌تواند در طول زندگی با آن‌ها درگیر باشد. بشر اولین بار  زیورآلات را برای تزئین بدن و احساس زیبایی درست کرد، این زیورآلات از شکارهایش ساخته می‌شدند. دندان‌های حیوانات، پنجه‌ها، شاخ و استخوان همه و همه زیورآلات انسان اولیه بودند. شکارچیان باور داشتند که به تن داشتن غنائم شکارهای گذشته، شانس آن‌ها را در دوباره شکار کردن بیشتر می‌کند. فراموش نکنید که زندگی در روستاهای اولیه روز به روز طی می‌شد. یعنی خوراک هر روز، همان روز شکار می‌شد و یک شکارچی موفق همیشه مورد احترام و محبوب قبیله بود. زیورآلات راهی بودند برای نشان دادن ظاهری این احترام و قدرت. مردانی که دندان‌ها و عاج‌های بیشتری به تن داشتند همیشه قدرتمندتر شناخته می‌شدند. در بسیاری از جوامع اولیه، زیورآلات به عنوان دفع‌کننده بیماری و شانس بد استفاده می‌شدند. جلیقه نقره پرنسس الفین در داستان ارباب حلقه‌ها، فرودو را از خطر دور نگه داشت، یادتان هست؟ حتی امروز و در دنیای مدرن هم کم و بیش داستان افرادی که با پیدا کردن یک سنگ یا حلقه به شانس و ثروت رسیده‌اند به گوش می‌رسد (حتی اگر باور داشته باشید که خرافاتی بیش نیستند!). همین افسانه های قدیمی، جواهرات و زیورآلات را به سمبل باروری، ثروت و عشق تبدیل کردند و حتی در بعضی از نقاط زیورآلات جادویی دانسته می‌شدند!

زیورآلات کم کم به نماد تبدیل شدند. اما چه نمادهایی؟

جواهرات و زیورآلات آرام آرام به نمادی از ارتباط و تعهد انسان‌ها به یکدیگر بدل شدند. در قرن های گذشته برده‌ها همیشه دستبندها یا حلقه‌های خاصی به دست داشتند تا مشخص شود که به چه کسی تعلق دارند (اصطلاح غلام حلقه به گوش هم احتمالا از همین جا ریشه گرفته). حلقه‌های ازدواج هم نشان عشق و تعهد دو نفر به هم شناخته می‌شوند. در قرون وسطی در اروپا، تنها افراد طبقه ثروتمند و مقام‌های پرقدرت کلیسا حق داشتن استفاده از جواهرات را داشتند. جواهر نمادی بود از قدرت و ثروت (همین حالا هم تقریبا هست مگر نه؟). افراد عادی جامعه زیورآلات ارزان‌تری را برای رنگ و لعاب دادن به لباس‌های روزمره خود می‌پوشیدند. این روزها بعضی از قبایل آفریقایی هنوز حلقه‌های بزرگی در لبشان نگه می‌دارند و لب‌هایشان به همین دلیل تغییر شکل داده‌اند. این لب‌های بزرگ در جنگ‌ها مردها را ترسناک‌تر نشان می‌دهد و زنان را زشت می‌کند تا قبایل رقیب نتوانند آن‌ها را به عنوان غنیمت اسیر کنند. حتما شما هم گردن‌های بلند زنان آفریقایی را دیده‌اید. در بعضی از نقاط آفریقا هر سال یک حلقه به حلقه‌های دور گردن افراد اضافه می‌شود تا گردن در روند رشد تغییر شکل داده و بلندتر به نظر برسد.